Σοφιανός

Επώνυμο Ελλήνων λογίων. 1. Νικόλαος. Κωδικογράφος, εκδότης και πρόδρομος του δημοτικιστικού κινήματος (Κέρκυρα 1500; - Ρώμη μετά το 1552). Σπούδασε πιθανώς στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης και υπηρέτησε ως βιβλιοθηκάριος των φιλελλήνων καρδινάλιων Τσερβίνι και Ριντόλφι. Το 1533-1534 μαρτυρείται στη Βενετία ως αντιγραφέας χειρογράφων. Εκεί γνώρισε αργότερα τον Ισπανό πρεσβευτή Μεντόθα, ο οποίος τον έστειλε στο Άγιο Όρος για να αντιγράψει ή να αγοράσει χειρόγραφα κλασικών συγγραφέων. Από την αποστολή του εκείνη ο Σ. επέστρεψε φέρνοντας μαζί του τριακόσιους σχεδόν ελληνικούς κώδικες. Το 1544 ίδρυσε στη Βενετία τυπογραφείο, που έκλεισε όμως τον άλλο χρόνο. (Μόνο τρεις εκδόσεις του είναι γνωστές). Το συγγραφικό του έργο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο. Το 1540 περίπου δημοσίευσε την Περιγραφήν της Ελλάδος, μια σειρά χαρτών που απεικονίζουν ολόκληρη την ελληνική Ανατολή, από τα Επτάνησα έως τον Πόντο κι από τη Βλαχία έως την Κρήτη. Είναι ο πρώτος έντυπος χάρτης του ελληνικού χώρου σχεδιασμένος από Έλληνα. Το γεγονός άλλωστε ότι ο Σ. φρόντισε να σημειώσει, πλάι στα αρχαία τοπωνύμια, τα σύγχρονα νεοελληνικά δείχνει καθαρά την πρόθεσή του να συσχετίσει τον αρχαίο με τον νεότερο ελληνισμό. Ο σκοπός του λοιπόν δεν ήταν απλώς γεωγραφικός ή αρχαιογνωστικός, αλλά ανάλογος με εκείνον που επιδίωκε ο Ρήγας αργότερα δημοσιεύοντας τη μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος. Αλλά και σε άλλο τομέα υπήρξε πρωτοπόρος ο Σ.: το 1544 δημοσιεύει τη γνωστή ψευδο-πλουτάρχειο πραγματεία Περί παίδων αγωγής μεταφρασμένη από τον ίδιο στη δημοτική. Είναι η πρώτη μετάφραση έργου της αρχαίας γραμματείας στη νεοελληνική. Ο σκοπός του και πάλι δεν ήταν μόνο φιλολογικός. Όπως σημειώνει ο ίδιος στον πρόλογο του έργου «Βλέποντας... ότι διά την μακράν και πικροτάτην δουλοσύνην το ημέτερον γένος εξέπεσε και ουδέ καν αναθυμάται την προκοπήν οπού είχαν οι προγονοί μας», πείστηκε ότι αν οι Έλληνες μπορούσαν «να γρυκήσουν τα βιβλία οπού αφήκαν εκείνοι οι παλαιοί και ενάρετοι άνδρες, εύκολα ήθελεν διορθωθή η απαιδευσία οπού πλεονάζει εις τους πολλούς». Κι ακόμη «αν γένη τούτο, και όλοι ή οι περισσότεροι παίσουσι τούτον τον δρόμον, εύκολα και από την δουλοσύνην και από τα άλλα πάθη ήθελαν λυτρωθή». Δυόμισι αιώνες πριν από τον Κοραή ο Σ. είχε αντιληφθεί την αναγεννητική κι εθνεγερτική δύναμη των κλασικών κειμένων. Την ίδια εποχή ο Σ. συντάσσει μια Γραμματική της κοινής ελληνικής γλώσσης. Πρόκειται και πάλι για την πρώτη γραμματική της νεοελληνικής δημοτικής, την οποία, ας σημειωθεί, ο Σ. δεν θεωρεί ως γλώσσα ανάγκης ή ως ξεπερασμένη μορφή της αττικής διαλέκτου. Αντίθετα πιστεύει ότι η δημοτική έχει «τέτοιαν ευταξίαν και καλλωπισμόν, οπού... άλλη (γλώσσα) να μηδέν έναι οπού καν να της σιμώνει». Φαίνεται ότι ο θάνατος δεν άφησε τον Σ. να δημοσιεύσει το σπουδαίο αυτό έργο. Εκδόθηκε μόλις το 1870 από τον Ε. Λεγκράν. Από τον πρόλογο πάντως της Γραμματικής μαθαίνουμε ότι ο Σ. είχε σχεδόν έτοιμα ένα Συντακτικό κι ένα Λεξικό της δημοτικής, τα οποία όμως φαίνεται ότι χάθηκαν. Για τελευταία φορά μαρτυρείται ο Σ. το 1552 στη Ρώμη, όπου επανεκδίδει την Περιγραφή της Ελλάδος. 2. Νικόλαος. Έζησε στην Ισπανία, όπου ασκούσε το επάγγελμα του γιατρού. Στην Αμβροσιανή βιβλιοθήκη του Μιλάνου υπάρχει αυτόγραφη επιστολή του με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου 1585. 3. Μιχαήλ. Λόγιος, που άκμασε στα μέσα του 16ου αι. Ο Σ., εξαιτίας της ελληνικής καταγωγής του, ονομάστηκε στη Δύση Βυζάντιος. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στη Xίo, τόπο της καταγωγής του κοντά στον Ερμόδωρο Λήσταρχο. Στη συνέχεια πήγε στην Πάντοβα, όπου σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία. Το 1563 διορίστηκε καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο, και συνεργάστηκε με τον Ιταλό ελληνιστή Ρομπορτέλι για την κριτική έκδοση των τραγωδιών του Αισχύλου. Το 1560, ο δούκας της Σαβοΐας τον διόρισε δάσκαλο του γιου του και τον χρησιμοποίησε επίσης σε διπλωματικές υπηρεσίες για θέματα της Ανατολής. Συγκεκριμένα, ο Σ. ανέλαβε τη διεκπεραίωση της αλληλογραφίας του δούκα με τον σουλτάνο Σελίμ τον B’, στον οποίο ο δούκας εκχώρησε τα δικαιώματά του στην Κύπρο. Ο Σ. έχει γράψει στην αρχαία ελληνική επίγραμμα αφιερωμένο στον ελληνικό ναό του Άγιου Γεωργίου της Βενετίας. Υπήρξε ένας από τους κορυφαίους Έλληνες λόγιους της εποχής του και αυθεντία στα φιλολογικά ζητήματα. Ο Σ. πέθανε νέος το 1565. Μετά τον θάνατό του, δημοσιεύτηκε η κριτική έκδοση του έργου του Αριστοτέλη Περί ψυχής (1574). Σώθηκαν επίσης και επιστολές του σε ελληνιστές της εποχής του. 4. Μιχαήλ. Έζησε τον 16o αι. Δίδαξε στην Ιταλία, όπου και πέθανε. 5. Ιωάννης. Έζησε στην Ιταλία μετά την άλωση. Έγραψε: De machinis bellicis. 6. Παύλος. Έζησε τον 15ο αι. Δεν υπάρχουν βιογραφικά στοιχεία του. Ο Νικόλαος Σοφιανός: προσωπογραφία (Δημοτική Βιβλιοθήκη, Κέρκυρα).